Муса Җәлил. Сандугач һәм Чишмә

(Баллада)

Таң атып, нурлары
Үпкәндә кырларны,
Чишмәләр, күлләрне
Һәм калын урманны,

Сандугач уянып
Канатын кагына
Һәм карый ашкынып
Тын урман ягына.

Ул якын сердәше
Чишмәне сагына;
Таң кошын юксынып
Чишмә дә зарыга.

Сихерле тормышы
Бу ике гашыйкның
Кабынды мәхәббәт
Утында яшьлекнең.

Бәйләде аларны
Ялкынлы саф сөю;
Саф сөю алдында
Нечкәреп баш ию.

Һәр иртә Сандугач
Чишмәдә коена.
Бу аңа чиксез зур
Дан булып тоела.

Иркәли таң кошын
Зөбәрҗәт тамчылар.
Әйтче, бу күрнешкә
Сокланмый кем чыдар?!

Таңнарның берендә
Иркә кош – Сандугач,
Уянып карангач
Һәм канат кагынгач,

Килде тиз сердәше
Чишмәгә...
Тик аның
Кайгылы моң баскан
Чәчәкле буйларын.

Чишмә тын; ул көлми,
Тибрәнми, селкенми;
Акбүз таш өстендә
Тамчылар сикерми.

Болганып каралган
Көмештәй саф суы;
Уйлары таралган,
Йөрәге ярсулы.

Сандугач аптырап
Сорашты дусыннан.
Кем әйтте сердәше
Дип: «Кичә шушыннан

Үтте ил дошманы,
Яшеренеп, яр буйлап,
Минем саф, шифалы
Суымны агулап.

Канечкеч, юлбасар,
Ул кача артыннан
Аны нык күзәтеп
Килгән яшь батырдан.

Ул белә батырның
Инешне кичәсен
Һәм, сусап, минем саф
Суымны эчәсен.

Ул эчкәч, агудан
Шул минут үләчәк.
Ә дошман котылып,
Талап көн күрәчәк.

Әйт, нишлик, сердәшем?
Әйт, нишлик, акыллым?
Ничек соң коткарыйк
Илебез батырын?»

Сандугач аз гына
Уйланып торды да
Җанланып эндәште
Чишмәгә тын гына:

«Кайгырма, күз нурым!
Ул килсә эчәргә,
Коткарам мин үзем,
Мин беләм нишләргә!»

Килде ил батыры
Мылтыктан, кылычтан,
Йөрәге һәм анты
Катырак корычтан.

Илгә саф мәхәббәт
Ярсыта йөрәген,
Дошманны юк итү
Аның бар теләге...

Ул арган, алҗыган
Татып яшь ачысын,
Ах, әгәр булсачы
Бер генә тамчы су!

Ул күрде Чишмәне,
Төште тиз атыннан,
Әлсерәп үзәген
Көйдергән ялкыннан.

Ул теләп эчәргә
Чишмәгә омтылды.
Шулвакыт Сандугач
Сайрарга тотынды.

Ул сайрый, Егетнең
Алдына ук кунып,
Ул сайрый, нәрсәдер
Сөйләгәндәй булып.

Ул сайрый ялкынлы
Саф сөю турында
Һәм сөйгән йөрәкнең
Ярсуы турында.

Ул мактый көрәштә
Кабынган тормышны,
Дан белән суланган
Иң соңгы сулышны.

Ул мактый дустына
Бирелгән күңелне,
Ул сөйли сөюнең
Җиңгәнен үлемне.

Ул сөйли чын дуслык,
Турылык турында,
Нинди көч бу кошның
Ялкынлы җырында!

Тик егет аңламый
Телен таң кошының,
Тойса да йөрәге
Хисләрен дусының;

Серле җыр иң нечкә
Кылларын күңелнең
Чиртсә дә, ул сизми
Килгәнен үлемнең.

Эчәргә дип, Егет
Чокырга иелә
Һәм кипкән иренен
Чишмәгә тигерә.

Шулвакыт кош аның
Ирененә сугыла;
Бер тамчы эчә дә
Чишмәгә егыла.

Сөйгәне куенында
Соңгы кат талпынгач,
Шат, мәгърур һәм батыр
Җан бирә Сандугач.

Ә Чишмә, чайкалып,
Ярларга ташлана.
Урынында тик көйгән
Кап-кара таш кала.

Яшь Егет аз гына
Торды да инештә,
Таң калып бу серле
Һәм гали күрнешкә,

Чишмәне калдырып,
Атына атланды.
Юлбарыс шикелле
Дошманга ташланды.

Ул сизде күңлендә
Иң гали хисләрнең
Өр-яңа көч белән
Кабарып үскәнен.

Ул улы хөр илнең
Һәм бөек атаның,
Ялкынлы йөрәктән
Ул сөя Ватанын.

Яшәде ул сөеп
Һәм үләр беркөнне
Нәкъ мәгърур Сандугач
Һәм Чишмә шикелле.
(1942)

Муса Джалиль. Соловей и родник (Перевод Ильи Френкеля)

1

Чуть займется заря,
Чуть начнет целовать
Ширь полей, темный лес
И озерную гладь, –

Встрепенется от сна,
Бьет крылом соловей
И в притихшую даль
Смотрит с ветки своей.

Там воркует родник,
Птичка рвется к нему,
И тоскует родник
По дружку своему.

Как чудесно, друзья,
Знать, что любят тебя!
Жить на свете нельзя,
Никого не любя!

Птичка любит родник,
Птичку любит родник, –
Чистой дружбы огонь
Между ними возник.

По утрам соловей
Появляется здесь,
Нежной радугой брызг
Омывается весь.

Ах, как рад соловей!
Ах, как счастлив родник!
Кто способен смотреть,
Не любуясь, на них?

2

Разбудила заря
Соловья, как всегда:
Встрепенулся, взглянул
Он туда и сюда.

И спорхнул-полетел
К роднику поскорей.
Но сегодня дружка
Не узнал соловей.

Не смеется родник
Звонким смехом своим,
Он лежит недвижим,
Тяжким горем томим.

Ключевая струя
Замутилась, темна,
Будто гневом она
До предела полна.

Удивился тогда
И спросил соловей:
– Что случилось, мой друг?
И ответил ручей:

Нашей родины враг
Тут вчера проходил
И мою чистоту
Замутил, отравил.

Кровопийца, бандит,
Он трусливо бежит,
А за ним по пятам –
Наш отважный джигит.

Знает враг, что джигит
Пить захочет в бою,
Не удержится он,
Видя влагу мою.

Выпьет яда глоток –
И на месте убит,
И от мести уйдет
Кровопийца, бандит...

Друг, что делать, скажи!
Верный путь укажи:
Как беду отвести?
Как героя спасти?

И, подумав, сказал
Роднику соловей:
– Не тревожься, – сказал, –
Не горюй, свет очей.

Коль захочет он пить
На твоем берегу,
Знаю, как поступить,
Жизнь ему сберегу!..

3

Прискакал молодец
С клятвой в сердце стальном,
С автоматом в руках,
С богатырским клинком.

Больше жизни
Отчизна ему дорога.
Он желаньем горит
Уничтожить врага.

Он устал. Тяжелы
Боевые труды.
Ох, сейчас бы ему
Хоть бы каплю воды!

Вдруг родник перед ним.
Соскочил он с коня,
Обессилев от жажды,
От злого огня.

Устремился к воде –
Весь бы выпил родник!
Но защелкал, запел
Соловей в этот миг.

Рядом с воином сел,
Чтобы видел джигит.
И поет. Так поет,
Словно речь говорит!

И поет он о том,
Как могуча любовь.
И поет он о том,
Как волнуется кровь.

Гордой жизни бойца
Он хвалу воздает –
Он о смерти поет,
Он о славе поет.

Сердцу друга хвалу
Воздает соловей,
Потому что любовь
Даже смерти сильней.

Славит верность сердец,
Славит дружбу сердец.
Сколько страсти вложил
В эту песню певец!

4

Но хоть песне внимал
Чутким сердцем джигит,
Он не понял, о чем
Соловей говорит.

Наклонился к воде,
Предвкушая глоток,
На иссохших губах
Ощутил холодок.

К воспаленному рту
Птица прянула вмиг,
Каплю выпила ту
И упала в родник...

Счастлив был соловей
Как герой умирал:
Клятву чести сдержал,
Друг его обнимал.

Зашумела волна,
Грянул в берег поток
И пропал.
Лишь со дна

Вился черный дымок.
Молодой богатырь
По-над руслом пустым
Постоял, изумлен
Страшным дивом таким.

Вновь джигит на коне,
Шарит стремя нога,
Жаждет битвы душа,
Ищет сабля врага.

Новый жар запылал
В самом сердце,
вот тут!
Силы новые в нем
Все растут и растут.

Сын свободной страны,
Для свободы рожден,
Сердцем, полным огня,
Любит родину он.

Если ж гибель придет –
Встретит смертный свой миг,
Как встречали его
Соловей и родник.
(1942)